Geçen gün Armağan Çağlayan Hepsi Bugün Oldu programına Japon dansöz Millia Meg’i konuk etti. Çağlayan, sohbet sırasında bir ara Japoncanın zor olduğundan bahsederek, konuğuna, seni seviyorum Japonca nasıl denir, diye sordu. Japon dansözün cevabı “anata wo aishite iru” oldu.
İşte o cevap içimdeki Eşofmanlı Şevket Hocayı çıkardı! “Biz bunu küpaylan anlattık 🙂 ”
Aklımdan o kadar çok şey geçti ki. Elbette bu yazacaklarım dil, kültür, algı ve çeviri üzerine olacak. Millia’nın ekranda, o durumun koşullarında söylediklerini sadece buna vesile olmuş bir örnek olarak ele alıyorum. Türkiye’yi ve sanat olarak kabul ettiği dansı çok seven Millia’ya çalışmalarında başarılar diliyorum.
Gelelim konumuza. Peki bir Japon Japoncayı neden doğru söylemesin? Millia’nın yaptığı zihinsel işlemi, Türkçeden Japoncaya çeviri olarak açıklayabiliriz. Yaptığı ise gramer olarak kabul edilebilir, sözcüğü sözcüğüne çeviri. Bir Japon’a bu soruyu sorduğunuzda buna benzer bir yanıtı almanız mümkün. Ancak bu cümle, bir Japon ana dil konuşucusunun, bir diğer Japon ana dil konuşucusuna sevgisini/ aşkını söylerken kullanmayacağı bir cümle. Yani “gerçek” Japonca değil. Bu zihinsel işlemi çeviri olarak kabul edersek çeviride Japon dilinin en önemli özelliği göz ardı ediliyor. Japon algısına ise yabancı dil üzerinden bakılıyor. Şimdi konuya biraz yakından bakalım.
- Japoncada Dinleyici Sorumluluğu, Olmayan Özne ve Anata Nihongo (Sen-Japonca)
Japon dansözün söylediği cümlede, aklıma takılan ilk şey Türkçedeki “sen(i)” sözcüğünü birebir çevirerek “anata (wo)”yu cümleye dahil etmiş olması. Japonca dinleyici sorumluluğunda bir dil. Pek çok öğe gibi özne, şahıs zamiri, kişi sözcükleri cümlede yer almaz. Şahıs ekleri de bulunmaz. Günlük kullanımda bir Japon anata (sen) sözcüğünü sadece belirli durumlarda kullanır. Ne yazık ki yabancılara Japonca öğreten kitaplarda sözleşmiş gibi örnek cümlelerde bu kalıp yer alır. “Japoncada Özneye Gerek Yok (Nihongo ni Shugo wa Iranai) kitabının yazarı Takehiro Kanaya (2015: 15) bunu “anata Nihongo (anata-sen Japonca) olarak tanımlıyor ve Japon dansözün de kullandığı “anata wo aishite iru” ifadesini örnek vererek bunun Japonca olmadığını söylüyor.
Yani bu açıdan bakıldığında, Japon dansözün algısının yabancılara yönelik olarak çalıştığını ve cümleyi bu şekilde kurduğunu söylemek mümkün.
- Japoncada Ai愛: Sevgi/ Aşk Sözcüğü
Seni seviyorum nasıl denir? İşte Japonca için bu biraz kafa karıştırıcı olabilir. Sebebi ise bu ifadenin Japonya’ya girişinde yatıyor.
19. yüzyılda Batı edebiyatı ve kültürü Japonya’ya girene kadar, Japoncada “seni seviyorum” ifadesi yoktu. Günümüzde kullanılan ai (愛) yazı imi tensel arzu anlamına gelmekteydi. Türkolog Ryō Miyashita çeviri üzerine yazdığı bir yazısında bunları anlatarak, ilk dönemlerdeki “I love you (seni seviyorum)” çevirilerinin yapılışı ile ilgili iki anekdotu şöyle aktarır: “yüzyıl kadar önce, o dönemlerde hocalık yapan ünlü Japon yazar Sōseki Natsume, öğrencilerinin İngilizce “I love you” cümlesini “seni seviyorum” olarak çevirdiğini görerek, “tsuki ga kirei desu ne” “mehtap ne güzel!” olarak çevirin diye düzeltmiştir. Yine bir başka ünlü Japon yazar Futabatei Shimei’e dair benzer bir rivayette de, yazarın aynı cümleyi “watashi wa shinde mo ii wa” “ben ölsem de olur” diye çevirdiği söylenmektedir (Miyashita 2010: 92).” Miyashita, Japoncada aşk sözcüğünün doğrudan dillendirilmediği bir dönemde, her iki ünlü edebiyatçı çevirmenin kaygısının Japon okuyucunun anlayabileceği şekilde aktarmak olduğunu yazar.
Günümüzde Japoncada, seni seviyorum için en sık kullanılan ifade “suki (desu)“dir. Bu yazıyı yazarken danıştığım Türkolog Ikuko Suzuki, bunun “Japonya’da asıl olarak kullanılan sevgi ifadesi olduğunu”, “Suki sözcüğünün, bu kullanımında anlam olarak “sevgi”yi ifade ettiğini “beğenmek” olmadığını” yazdı.
Diğer yandan Japon dansözün kullandığı “aishite iru”ya gelecek olursak, yukarıda anlattığımız anekdotların üzerinden geçen yüzyılda Japonca diğer kültürlerin etkisiyle değişmiş “seni seviyorum” anlamına gelen bu cümle dilde yer almaya başlamış. İlan-ı aşk etmek için de kullanılan bir ifade. Japoncada çok sık dile getirilmez. İnternetteki bloglara baktığımızda mesela üç yıllık evlilikten ve çocukları olduktan sonra eşine ilk defa bunu söyleyen bir kocanın yazdıklarıyla karşılaşabiliriz. Bu açıdan bakıldığında kullanım sıklığı ve yeri olarak tam örtüşmese de bazı kullanımlarında “sana aşığım” ifadesi “bunu açıklamaya yakın olabilir. Elbette bu tek çevirisi olamaz ve bağlama göre değişebilir, “seni seviyorum” olarak çevrilebilir. Suzuki, yazıştığımızda bu ifadenin başka bağlamlarda da kullanılabileceğini anlattı: “Anne kız arasında, yakın kız arkadaşlar arasında, hatta erkekler arasında kullanıldığını, bu kullanımdaki anlamın ‘sevgi’yi ifade ettiğini,” yazdı. Ben ifadenin bu kullanımlarını duymamıştım açıkçası.
Bunları göz önünde bulundurduğumuzda, Millia’nın söylediği cümleye dönecek olursak yukarıda ele aldığımız “anata wo -seni” dememiş olsaydı dediği Japonca günlük kullanımda sıklıkla yer almasa da doğru bir ifade olacaktı.
Tüm bunları bana yazdıran, içimdeki Eşofmanlı Şevket Hoca’ya sözü bırakayım: Yabancı dil öğrenmek çok büyük emek gerektirir. Yanlış öğrenilen bir şeyin, özellikle dil öğretiminde sonradan düzelmesi zordur. Sadece Türkiye’de değil, dünyadaki Japonca öğretiminde Japoncanın dil özellikleri, algısı ve kültürü yani gerçek Japoncanın göz önünde bulundurulması bu yüzden de çok önemli. İş çeviriye gelince, bu üç etmen en önemli yol gösterici elbette.
https://drive.google.com/file/d/0B1RtkxIgkQj1cVFtRUJXQllWSmM/view (Bu linkten bu yazıyı yazmamı sağlayan cümleyi dinleyebilirsiniz 🙂 )
Kaynaklar:
Kanaya, Takehiro, “Nihongo ni shugo wa iranai ” Tokyo: Koodansha (2015).
Miyashita, Ryō , “Japonya’da Orhan Pamuk ve Çeviriye Dair Bazı Notlar”, Çev. Esin Esen, Ankara: Lacivert Öykü ve Şiir Dergisi, S. 40, s. 91-96, 2011
Millia Meg’in sohbetini aşağıdaki linkten 1saat17.dakika 42. saniyenin bulunduğu yerden itibaren izleyebilirsiniz. http://www.teve2.com.tr/programlar/guncel/hepsi-bugun-oldu/-hepsi-bugun-oldu-20-bolum-04-11-2016
Bu yazıya atıf için:
Esen, Esin, ” Dil Öğrenmek, Çeviri ve Eşofmanlı Şevket Hoca”, esinesen.com, 7.11.2016.
esinesen.com 